Przedszkole Miejskie nr 14
w Łodzi

WARTO WIEDZIEĆ!!!

XII PRZYKAZAŃ LOGOPEDYCZNYCH

Na podstawie książki Leona Kaczmarka Nasze dziecko uczy się mowy

1. I. Narządy mowy kształtują się już w życiu płodowym. Zarodek jest szczególnie wrażliwy na wszystkie bodźce fizyczne i chemiczne zarówno sprzyjające, jak i szkodliwe. Przyszłe mamy powinny się wystrzegać wszelkich używek: alkoholu, nikotyny, narkotyków, leków i innych zagrażających substancji, gdyż każda z nich może powodować nieodwracalne zmiany, hamując jednocześnie rozwój mowy.
2. Dziecko uczy się przez naśladownictwo, więc mowa osób zwracających się do niego powinna być poprawna. Do dziecka mówimy powoli, dokładnie i wyraźnie, unikając spieszczeń i zdrobnień. Jeśli dziecko będzie miało właściwy przykład, jego mowa będzie się kształtować poprawnie pod względem słownikowym, składniowym, fleksyjnym i gramatycznym.

III. Dziecko już od pierwszych dni życia powinno „odpowiadać” na aktywność otoczenia (np. głos, gest) reakcjami takimi, jak poruszenie ciała, uśmiech czy ruch ręki (w dalszej kolejności także wydawaniem dźwięków). Powodem braku takich zachowań może być osłabiony słuch. Podejrzewając taką sytuację najlepiej skorzystać z pomocy lekarza.

1. Trzeba zwrócić uwagę na reakcje dziecka wywoływane aktywnością otoczenia. Jeśli do szóstego miesiąca życia dziecko jest mało ruchliwe, a przy tym nie głuży, trzeba tę reakcję wywołać. Głużenie jest odruchem bezwarunkowym, oznaczającym dobre samopoczucie dziecka. Pojawia się samorzutnie u zdrowego dziecka w drugim, trzecim lub czwartym miesiącu życia. Można w nim wyróżnić samogłoski, grupy samogłoskowe lub spółgłoskowe (np. aa, uu, tli, gla i inne). Początkowo pojawia się samorzutnie, następnie jako reakcja na widok bliskiej osoby. Towarzysza mu ruchy kończyn i całego ciała. Rozwój sprawności ruchowej w naturalny sposób przyczynia się do rozwoju mowy.
2. Jeśli u dziecka narządy mowy zbudowane są nie właściwie (występuje rozszczep warg, podniebienia, zniekształcenie w budowie szczęk lub wady uzębienia), powinno się z nim udać do lekarza specjalisty (ortodonty, chirurga). Wszystkie wymienione nieprawidłowości mogą prowadzić do powstania zaburzeń mowy.
3. Jeśli dziecko jest leworęczne, nie należy w okresie kształtowania się mowy zmuszać go do posługiwania się prawą ręką. Między rozwojem mowy a sprawnością ręki istnieje ścisły związek. U dzieci praworęcznych ośrodki mowy zlokalizowane są w lewej półkuli mózgowej, u leworęcznych – w prawej. Naruszenie rozwoju sprawności ruchowej może doprowadzić do opóźnienia mówienia lub zaburzeń mowy.

VII. Kiedy dziecko zaczyna coraz więcej mówić, trzeba go uważnie słuchać i cierpliwie odpowiadać na zadawane pytania. Naturalna potrzeba mówienia będzie prowadzić do podejmowania przez dziecko prób „dopasowania” własnego sposobu mówienia do wymowy otoczenia. Proces ten doprowadzi do opanowania poprawnej wymowy.

VIII. Należy unikać używania w odniesieniu do dziecka tzw. „języka dziecięcego”, który utrudnia przyswajanie prawidłowej wymowy. Zwracając się do dziecka mówny zawsze prawidłowo, poprawnie gramatycznie, powoli i wyraźnie.

1. Trzeba zwrócić uwagę na to, czy kształtowanie rozwoju mowy dziecka przebiega zgodnie z normą rozwojową.
2. Z chwilą opanowania umiejętności posługiwania się zdaniem rozpoczyna się u dziecka okres ożywionego mówienia. W zabawie głośno odzwierciedla ono swoje przeżycia. Zdarza się, że pewne wyrazy wymawia przy tym nieprawidłowo. Nie należy zmuszać go do ciągłego powtarzania wyrazu w brzmieniu właściwym, gdyż może to spowodować niechęć do mówienia. Trzeba przy okazji umiejętnie powtórzyć dane słowo w wersji poprawnej.
3. Warto pamiętać, że naturalna skłonność do mówienia przybiera w okresie swoistej mowy dziecięcej (czyli między 3 a 6 rokiem życia)nową postać. Dziecko trzyletnie monologuje, ale chce także rozmawiać z innymi. Zwraca się nich z pytaniami i oczekuje na nie odpowiedzi. Otoczenie powinno cierpliwie reagować na te ćwiczenia językowe i umiejętnie wykorzystywać je do pobudzenia dalszego rozwoju językowego.

XII. Jeśli mimo wszystko nie udało się zapobiec powstaniu zaburzeń mowy należy skierować dziecko do logopedy.

Zaburzenia mowy u dzieci: etapy rozwoju mowy

• Około 2.-3. miesiąca pojawia się głużenie, a więc dźwięki gardłowe: k, g, aa, uu i ich połączenia: gu, agu itp.,
• W 6.-9. miesiącu życia pojawia się gaworzenie, które polega na reduplikacji sylab, np: ma, pa, ba, ba,
• 2. rok życia to przede wszystkim okres wypowiedzi jednowyrazowych, przy intensywnym wzroście poziomu rozumienia zasłyszanych komunikatów. Przyjmuje się, że pod koniec 2. roku życia dziecko będzie prawidłowo wymawiać wszystkie samogłoski ustne: a, e, i, o, u, spółgłoski przedniojęzykowe: t, d, n, l oraz spółgłoski f, w, k, g – najczęściej wymawiane ze zmiękczeniami,
• W 3. roku życia dziecko zazwyczaj tworzy już proste zdania i rozumie praktycznie wszystko, co do niego mówimy. W tym okresie pojawiają się spółgłoski miękkie: ś, ź, ć, dź oraz spółgłoski dentalizowane: s, z, c, dz –najczęściej wymawiane ze zmiękczeniem, dziecko wymawia samogłoski nosowe: ą, ę,
• W 4. roku życia maluch powinien opanować język na poziomie wystarczającym do sprawnego porozumiewania się w codziennych sytuacjach. Z miękkich spółgłosek wyodrębniają się wymawiane w sposób prawidłowy spółgłoski dentalizowane,
• Około 5. roku życia pojawia się prawidłowo wymawiana spółgłoska „r” oraz spółgłoski: sz, rz, cz, dż,
• 6. i 7. rok życia to głównie doskonalenie już nabytych umiejętności artykulacyjnych oraz poprawności językowej pod względem gramatycznym wypowiedzi. W tym wieku dziecko rozróżnia już podstawowe style językowe, używane w zależności od sytuacji, co w praktyce oznacza, iż inaczej zbuduje swoją wypowiedź w stosunku do kolegi, a inaczej mówiąc do osoby dorosłej.

Zaburzenia mowy u dzieci: najczęstsze zaburzenia

Do najczęstszych zaburzeń mowy u dzieci zalicza się dyslalię, afazję, dysglosję i zaburzenia ciągu fonicznego, takie jak giełkot i jąkanie.

Wszystkie zaburzenia mowy u dzieci są kwestią istotną dla rozwoju młodego człowieka i nie powinny być ignorowane. Pamiętajmy, iż szybkie podjęcie terapii logopedycznej, choć często długotrwałej, pozwala osiągnąć zadowalające skutki. Oprócz regularnych wizyt w gabinecie logopedycznym, dostaniemy zestaw ćwiczeń do wykonywania z dzieckiem w domu i to głównie od naszej systematyczności i cierpliwości będzie uzależniony efekt końcowy terapii.

RODZICU, ZAPOZNAJ SIĘ Z TYMI ĆWICZENIAMI I ZABAWAMI KONIECZNIE!!!

Przykłady ćwiczeń słuchu fonematycznego i zabaw na słuch dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

1. Rozpoznawanie rymów

• Nazywanie obrazków i dobieranie rymujących się ze sobą.
• Wybieranie wśród obrazków rymującego się słowa
• Szukanie słowa wśród obrazków, które nie rymuje się z pozostałymi.
• Samodzielne tworzenie rymu

2.Głoski zaczynające i kończące słowa – wyodrębnianie głosek na początku i na końcu wyrazu. Wyodrębnianie samogłoski w nagłosie wyrazu. Samogłoska stanowi sylabę: O-la, E- la; U-le. Przy wymowie należy wydłużać samogłoskę nagłosową i tak samo wygłosową (warto zwrócić uwagę dziecka na porównywanie głoska – litera, litera – głoska)

• Wydzielanie spółgłosek nagłosowych i wygłosowych przez przedłużanie nagłosu, np.: ssssamolot, szszafa…., myszszsz,  
• Zabawa w rozpoznawanie słów zaczynających się lub kończących taką samą głoską
• Rozpoznawanie podanej głoski i określenie miejsca położenia danej głoski - zadaniem dziecka jest rozpoznać w wyrazie podaną głoskę i określić, w jakim miejscu się ona znajduje – na początku , na końcu, wewnątrz wyrazu. Pomocne powinny być obrazki!
• Dzielenie słów na głoski - kot, osa, oko dom, rak, nos, lis
• Tworzenie nowych wyrazów z podanych głosek i ich zamiana:

- wyszukiwanie słowa w słowie  koty – należy opuścić ostatnią głoskę i wyjdzie  kot       góral – góra, kosa - kos

            -  zamiana słów: prowadzący ćwiczenie, wypowiada słowa, a dziecko ma zamienić   ostatnią lub      

              pierwszą głoskę tak, aby powstało nowe słowo:

- groch - zamień ch na sz - grosz

- sen - zamień n na r - ser

- nos - zamień s na c - noc

-  układanie nowych wyrazów - na podstawie obrazków dziecko,  z pierwszych głosek nazw kolejnych obrazków ma ułożyć słowo, np.

ryba, auto, koza = rak

sklep, osa, krowa = sok

młotek, armata, koło = mak

          - pociąg wyrazowy – zadaniem dziecka jest podać wyraz, który zaczyna się ta samą    literą, którą poprzedni się kończy, np. kasza – akacja- aparat- telefon – narty….itd.

• Różnicowanie głosek opozycyjnych.

- Terapeuta lub rodzic pokazuje na tablicy obrazki przedstawiające dwa desygnaty, a dziecko nazywa je, np. Tomek – domek, koza – kosa, buty – budy,

    - Terapeuta lub rodzic nazywa poszczególne obrazki z tablicy, a dziecko je pokazuje, np.

półka - bułka piasek - pasek

pal - bal bucik – budzik

pas - bas kozioł – kocioł

budy - buty sieci – siedzi

-  inną odmianą tego ćwiczenia jest różnicowanie głosek b – p , s – c, d- t , k – g w wyrazach podobnie brzmiących. Prowadzący ćwiczenia czyta wyrazy, dziecko ma klasnąć, gdy usłyszy np. „b” ( półka, tata, bułka, pal, wąs, but ).

 Przykładowa lista wyrazów podobnie brzmiących: biurko – piórko, góra – kura, wąs – wąż, miś – mysz, żabka – czapka.

CENNE WSKAZÓWKI : Rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w wyrazach

• Na początku wyrazu łatwiej jest rozpoznawać samogłoskę i łatwiej

  jest ją wyodrębnić niż spółgłoskę.

• Na końcu wyrazu łatwiej jest rozpoznać spółgłoskę niż samogłoskę.
• Często łatwiej jest dziecku wysłuchiwać głoskę w wyrazie, gdy

  mówi go inna osoba, niż gdy samo wypowiada wyraz.

• Nie stosujemy wyrazów, w których pisownia danej głoski jest

  niefonetyczna np.: śnieg.

• Głoski wypowiadane oddzielnie powinny być mówione czysto

   i wyraźnie. Spółgłoski nie powinny być wypowiadane sylabicznie.

• Gdy dziecko ma rozpoznawać spółgłoskę twardą, nie stosujemy wyrazów, w których występuje podobna głoska miękka, np: pióro, pianino.
• wybieranie obrazków, których nazwy rozpoczynają się od podanej głoski,
• rozpoznawanie nazwy obrazka na podstawie pierwszej głoski,
• wydzielanie pierwszej głoski z nazwy obrazka,
• dobieranie par obrazków, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską,
• podawanie wyrazów rozpoczynających się od danej głoski
• wybieranie obrazków, których nazwy kończą się określoną głoską
• rozpoznawanie nazwy obrazka na podstawie ostatniej głoski
• wydzielanie ostatniej głoski z nazwy obrazka
• rozpoznawanie, w którym wyrazie określona głoska znajduje się na początku, a w którym na końcu
• dobieranie par obrazków, w których nazwa drugiego rozpoczyna się taką samą głoską, jaką kończy się nazwa pierwszego
• rozpoznawanie samogłosek w wyrazach jednosylabowych
• rozpoznawanie głosek wewnątrz wyrazów o różnej liczbie sylab
• rozpoznawanie określonej głoski położonej w dowolnym miejscu wyrazu
• różnicowanie głosek
• określanie miejsca położenia w wyrazie rozpoznanej głoski
• rozpoznawanie głoski powtarzającej się w wyrazie
• dokładniejsze określanie miejsca położenia głoski w wyrazie
• synteza słuchowa wyrazów z ostatnich głosek wydzielonych

     z nazw obrazków, np. lis + oko + mak = sok

• synteza słuchowa wyrazów z pierwszych głosek wydzielonych

     z nazw obrazków, np. kosz + okno + teczka = kot

3. Wyodrębnianie sylab w słowach (wyrazach):

• wydzielanie sylab w wyrazach poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, liczenie sylab;
• nazywanie obrazków – dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez osobę prowadzącą, a potem odwrotnie – dziecko zaczyna.
• zabawa w poszukiwanie przedmiotów, których nazwa zaczyna się od -„sza”, np. szafa, szalik,
• wybieranie obrazków w nazwach których jest zgłoska „ ro”, np. rower, krowa, wrona, korona.
• zabawa w „Sklep”- dziecko kupuje w sklepie przedmioty, których nazwa zaczyna się od np. „ bu” – bu - ty, bu - dzik, bu – rak. Po wykonaniu zadania następuje wyklaskiwanie sylab w tych słowach i liczenie sylab.
• dzielenie na sylaby łatwych imion
• Zgaduj – zgadula sylabowa. Dziecko otrzymuje koperty, na których są narysowane kropeczki. W każdej kopercie są obrazki. Ćwiczący poleca wyjąć obrazki z poszczególnych kopert i sprawdzić, czy obrazek został umieszczony w odpowiedniej kopercie /np. nazwa jednosylabowa w kopercie z jedną kropką, dwusylabowa z dwiema itp./ Po sprawdzeniu wszystkich kopert dziecko otrzymuje inne obrazki, które musi umieścić w odpowiedniej kopercie.
• Rozwiązywanie różnych rebusów sylabowych ,np. te - lew - izor, kot -

wica, t – rak - ktor.

• Rozwiązywanie zagadek - procesy analizy i syntezy, umiejętności wnioskowania można kształcić stosując na różnego rodzaju zagadki. Ucząc dzieci rozwiązywania zagadek stosować należy zasadę stopniowania trudności.

4. Wyróżnianie wyrazów w zdaniu

• Ile wyrazów, tyle ustawiamy klocków, tyle razy klaszczemy, rysujemy kółeczka, układamy patyczki / patyczki oznaczają słowa/. Prowadzący zajęcia poleca powiedzieć zdanie z tylu słów, ile jest patyczków:

            II To Ola.

            III Ola ma kota

            IIII Kot Oli jest mały

• Tworzenie zdań ze słów podanych przez prowadzącego. Ćwiczenie utrudniamy podając słowa w innej kolejności niż w zdaniu, np. sklep- idzie do – Gosia. Dzieci mają dokonać pewnych przestawień i stworzyć zdanie sensowne.
• Zabawa w dopowiadanie brakującego słowa w zdaniu, np. Gruszka jest żółta, a wiśnia ......; Pomarańcza jest okrągła, a banan .......,
• Kończenie zdania – osoba prowadząca wypowiada zdanie, najlepiej rymowane, a zadaniem dziecka jest jego dokończenie np.: Lata mucha koło_______. (ucha) Lata osa koło___________.(nosa); mały kotek wszedł na____________ (płotek); Dla ochłody zjadam ___________ (lody).  Mały Tomek buduje__________(domek); Cicho myszy, bo kot_____________(słyszy); Wszystkie smoki piją________(soki);
• Dokończenie słów – prowadzący podaje dziecku obrazek i wypowiada pierwszą część słowa, którego desygnat jest na obrazku. Dziecko dopełnia drugą sylabę, np. pił - ka, pa - jac, tor – ba. Wprowadzamy następnie wyrazy wielosylabowe. Dokańczanie słów można połączyć z rzucaniem piłką; dziecko odbiera piłkę ( łapie) i wypowiada kończąc odpowiednie słowo.

5. Do ćwiczeń słuchowych włącza się też rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej: sanki – szanki, szafa – safa, kawa – tawa. Dziecko ma określić, kiedy mówimy dobrze, a kiedy źle.

Prowadzący zajęcia prezentuje dzieciom odgłosy kilku przedmiotów (na przykład dzwoneczek, piszcząca gumowa zabawka, grzechotka, butelka z grochem, bębenek). Wyjaśnia, że istotą zadania jest rozpoznanie słuchem (bez udziału wzroku) dźwięków, które wydają zabawki i wskazanie przedmiotu, który nie wydał dźwięku, czyli nie został wykorzystany w zagadce. Następnie każde dziecko po kolei odwraca się (ma zawiązane chustką oczy) i zapamiętuje cztery dźwięki, a potem wskazuje przedmiot, który nie zadźwięczał.

Pomoce: przedmioty, na przykład: dzwoneczek, piszcząca gumowa zabawka, grzechotka, woreczek z grochem, bębenek.

• Zabawa „Które zwierzątka usłyszałeś?”- ćwiczenie pamięci słuchowej

Polecenie dla dzieci brzmi: „Posłuchaj będą głosy różnych zwierząt, spójrz na obrazki i ułóż, tak jak usłyszałeś”

• Zabawa Powtarzanie  sylab, wyrazów. (ćwiczenie pamięci sekwencyjnej)

1. a) powtarzanie sekwencji sylab do powtórzenia,

                 pa, po, pu                     pa, po, pu, pe             pa, po, pu, pe, py        pa, po, pu, pe, py, pi.

• Zabawa „Zgadnij, co powiedziałam?” – ćwiczenie pamięci słuchowej

(głoskowanie z odroczeniem ). Nauczycielka wypowiada głoskami wyrazy z głoską w, robiąc pauzy. W czasie tych pauz wykonuje np. 2 klaśnięcia w dłonie. Wskazane dziecko odgaduje, jaki jest to wyraz, np.: wagon

w – 2 klaśnięcia      a – 2 klaśnięcia       g – 2 klaśnięcia        o – 2 klaśnięcia           n – 2 klaśnięcia

wata, wazon, bałwan, waga, rower, krowa, owoce, worek, warzywa, krawat, drzewo, wrona

• Zabawa „Zaczaruj słowa”

Prowadzący wypowiada słowo, a zadaniem dziecka jest powiedzenie tego słowa bez pierwszej sylaby (dziecko usuwa pierwszą sylabę ze słowa). Prowadzący zajęcia mówi: Powiedz słowo „porzeczka”, opuszczając pierwszą sylabę: „po”.

Zestaw wyrazów do ćwiczeń: rybak, buraki, kawał, pisanki, zegary, malina, zapałka, hamak,barany, jagody, motor, potyczka, lipiec, budzik, bibułka, wybieg, basen, rebus, kawałek.

• Zabawa „Zaczaruj słowa cd”

Prowadzący zajęcia wypowiada słowo, a zadaniem dziecka jest powiedzenie tego słowa bez

ostatniej głoski (dziecko usuwa ostatnią głoskę ze słowa). Prowadzący zajęcia mówi: Powiedz

słowo „kosa” bez ostatniej głoski: [a].

Zestaw wyrazów do ćwiczeń: rybak, grota, kita, kosa, pora, rzepa, szala, garb, kran, pałac, brodacz, buraki, kozak, stok, sens, tort, siatkarz, piłkarz, rękaw, list, koral, góral, metal, autor, kawał, bóbr, okoń, boks, baniak, port, bociany.

• Zabawa „Gra w dwa słowa”

Prowadzący wyjaśnia, że będzie mówić trzy słowa, a zadaniem dziecka jest powtórzenie dwóch słów, które rozpoczynają się tak samo (tą samą głoską). Prowadzący zajęcia podaje przykład: sowa-ser-jaskółka. Słowa, które rozpoczynają się tak samo: sowa i ser.

Zestaw wyrazów: dżdżownica-kotwica-dżem, dzwonek-dzbanki-firanki, rosół-rura-łyżka, motyl-żaba-mucha, ślimak-śledzie-beczka, owoc-owieczka-świeczka, dżungla-dżem-krem, dżokej-hokej-dżem, korek-wanna-korek, szkoła-pszczoła-szafa, film-foki-smoki, bułka- półka-beret,czołg-czekolada-dżungla.

• Zabawa „Co nie pasuje ?”

Układamy ciąg obrazków, wśród których jeden rozpoczyna się inną głoską, np.:

żaba – żuk – smok – żarówka

cegła – cytryna – cebula – szafa

sałata – szalik – serce – sarna

Dziecko odrzuca na bok obrazek, który nie pasuje do pozostałych i uzasadnia swój wybór.

• Zabawa „Rysowanie pod dyktando”

Nauczyciel rozdaje dzieciom kartki w kratkę i po wyjaśnieniu dokładnej instrukcji, dyktuje „drogę” rysowania, aż do otrzymania obrazku.

• Zabawa „Analiza i synteza zdań”

Nauczycielka wypowiada zdania, a dzieci tną obrazek w paski wg ilości usłyszanych słów w zdaniu. Potem z pociętych pasków ponownie tworzą  obrazek zachowując minimalne przerwy między paskami

• Zabawa „Rymowany klaun”

Gdy rysujesz klauna, musisz być gotowy,

Aby zacząć dzieło od zarysu ..............................  . (głowy)

(Narysować okrągły zarys głowy.)

A na czubku głowy, słyszę wasze głosy,

Każdy klaun powinien nosić bujne ..............................  . (włosy)

(Narysować włosy.)

Nie wolno zapomnieć, bo się klaun obruszy,

Że po bokach głowy ma sterczące ..............................  .(uszy)

(Narysować uszy.)

Wnet przed klaunem piękny widok się roztoczy,

Gdy mu dzieci narysują wyłupiaste ..............................  .(oczy)

(Narysować oczy.)

nie jest zbyt przystojny, taki jego los,

zwłaszcza gdy dodamy okrąglutki ..............................  .(nos)

(Narysować nos.)

Ale klaun nie musi wdzięczyć się do lustra,

Nam wystarczy, że ma uśmiechnięte ..............................  .(usta)

(Narysować usta.)

Literatura:

1. Demel „ Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola” WSiP

W-wa 1978

1. Szymankiewicz „Dyslektyczne ucho” HARMONIA, Gdańsk 2009
2. Maurer „Dźwięki mowy” IMPULS, Kraków 2006
3. Gunia „Terapia logopedyczna dzieci z zaburzeniami słuchu i mowy
4. Cieszyńska, M. Korendo „Wczesna interwencja terapeutyczna” WE Kraków 2007
5. Prozych, M. Radziszewska – Konopka „Dźwięki Marzeń”- ogólnopolski program rehabilitacji małych dzieci z wadą słuchu.

Materiał zebrała i opracowała:

mgr Ewa Adamiak – logopeda,

  specjalista surdologopedii